Plaats een tuinklus / opdracht
Een vijver aanleggen in de tuin
Voor de aanleg van een vijver moeten enkele keuzes worden gemaakt die samenhangen met de mogelijkheden en wensen. In dit artikel wordt ingegaan op deze keuzes waarbij onder meer aandacht wordt gegeven aan soorten vijvers, de locatie, materiaalkeuze, veiligheid, moeras, beek, waterval en vissen.
Vijversoorten
De meest grove categorisering is die van formeel tegenover informeel. Voor een formele vijver is bijna altijd ruimte genoeg, wat niet geldt voor de informele vijver welke vaak een synoniem is voor de natuurlijke vijver. De natuurlijkheid van een vijver is nu eenmaal niet erg geloofwaardig als er nergens ruimte is voor een enigszins geleidelijke overgang in de omgeving(sbeplanting). Bij een formele vijver moet u denken in rechthoeken en cirkels, bij een natuurlijke vijver is elke vorm mogelijk behalve eigenlijk de zojuist genoemde.
Een bijzondere vijversoort is de zwemvijver. Een dergelijke vijver neemt vrij veel ruimte in beslag.
Verder kunt u er voor kiezen wel of geen vissen in de vijver te houden. Indien u wel vissen in de vijver wilt houden heeft dit gevolgen voor de diepte en mogelijk voor de filtering. Naast de echte vijvers zijn er alternatieven en waterelementen die eventueel met de vijver verbonden kunnen worden. Hierbij kunt u denken aan een keienfontijn en op zichzelf staande of met de vijver verbonden waterornamenten, maar ook aan een moerasgebied, waterval of beekje.
Vijvermateriaal
Voor het aanleggen van een vijver kan gekozen worden uit meerdere materialen/methoden waaronder beton/metselwerk, klei, leem, en het meest gebruikte vijverfolie bestaande uit polyethyleen(PE), pvc, rubber of EPDM. Op plekken waar het grondwaterpeil hoog is kan enkel het graven van een gat voldoende zijn om een vijver te creëren. Wel dient u in dat geval rekening te houden met een wisselend waterpeil. Bij gebruik van klei/leem dient u ongeveer twintig centimeter extra uit te graven om een voldoende dikke vijverwand van deze materialen te krijgen. Als er een waterdicht materiaal moet worden gebruikt is vijverfolie het eenvoudigst in gebruik. De duurzaamheid is niet voor alle soorten folies gelijk. PE-vijverfolie is niet erg duurzaam. Hetzelfde geldt in mindere mate voor vijverfolie van pvc. Rubberfolie wordt veel gebruikt en is goed te repareren. Het meeste duurzame (en kostbare) vijverfolie is van EPDM.
Als u gebruikmaakt van een vijverfolie moet u bij het ontwerp methoden bedenken om ervoor te zorgen dat het folie na de aanleg niet meer zichtbaar is. Het folie is zowel visueel niet erg aantrekkelijk als dat het voor de levendsduur beter is het tegen zonlicht te beschermen. Over het algemeen is het goed mogelijk het folie aan het zicht te ontrekken door gebruik te maken van natuursteen en/of beplanting (waaronder gras).
Als u de vijver wilt verhogen kunt u gebruikmaken van grote betontegels/grindtegels of (eventueel stapelbare) bielzen waarover de vijverfolie kan worden gelegd of waarbinnen het kan worden bevestigd. In plaats van een vijver zelf vorm te geven kunt u het zich gemakkelijk maken door een voorgevormde vijver te kopen.
Vijverlocatie
Voorkom dat u later spijt heeft van de locatie van de vijver. Bedenk voor de aanleg wat de belangrijke zichtlijnen zijn. Mogelijk moet de vijver zichtbaar zijn vanuit huis of vanaf het terras. Toekomstige vijverbeplanting of een te lage ligging van de vijver kunnen het zicht op de vijver ontnemen. Mede afhankelijk van het soort vijver die u wilt aanleggen zou het zicht op de vijver misschien kunnen worden verbeterd door deze verhoogd aan te leggen door gebruik te maken van bielzen of een muurtje.
Een ander belangrijk aspect is de hoeveelheid zonlicht die op de vijver zal vallen. Bij weinig licht zal de beplanting, waaronder zuurstofplanten, het minder goed doen waardoor er minder zuurstof wordt geproduceerd. Anderzijds zult u met een vijver die veel zonlicht ontvangt veel last hebben van algen. Een locatie met deels zon, deels schaduw is daarom het beste. Een halve dag zonlicht op de vijver voldoet.
Behalve een mogelijk teveel aan schaduw kunnen bomen ook voor problemen zorgen wanneer het blad in de vijver valt. Wanneer het blad naar de bodem zinkt en gaat rotten, gaat het zuurstofpeil achteruit. Dit probleem kan deels worden voorkomen door in de herfst een afdeknet over de vijver te spannen. Overigens wilt u sommige bladeren, zaden e.d. zeker niet in uw vijver hebben in verband met de giftige eigenschappen ervan. Als er een boom in de omgeving staat is het sowieso wel verstandig enkele meters uit de buurt te blijven in verband met de wortels die de vijverwand kunnen beschadigen.
Ook een eventuele hoge grondwaterstand kan voor problemen zorgen. Kies een locatie waar dit probleem niet speelt of zorg voor voldoende drainage.
Met het oog op uw eigen comfort, de aantrekkingskracht op insecten, verdamping en bevriezing is het voorts beter wanneer de vijver op een beschutte locatie ligt.
Wanneer u een aflopende tuin heeft die niet geheel geëgaliseerd kan worden, kunt u het uitgegraven zand gebruiken om de lage kant op te hogen, eventueel tot een heuvel met beplanting zodat de helling aan het oog wordt onttrokken. Ook kunt u gebruikmaken van de aflopende eigenschap door de vijver in meerdere hoogtes op te delen welke via een kleine waterval met elkaar in verbinding staan.
Bedenk tenslotte ook dat de vijver onderhouden moet worden. Zorg er daarom voor dat u van te voren weet hoe u na de aanleg alle delen van de vijver kunt bereiken.
Vijveraanleg
Als u na goed nadenken en afwegen heeft besloten waar de vijver moet komen en van welke materiaal deze zal worden gemaakt kunt u verdergaan met de aanleg.
Voorgevormde vijver
De voorgevormde vijver is het eenvoudigst te plaatsen maar ook hierbij kan het misgaan als niet zorgvuldig te werk wordt gegaan.
Als eerste moet een gat gegraven worden dat enigszins groter is dan de vijver, zodat de vijver bodem volledig ondersteund wordt door de bodem van de kuil en de open ruimten rondom de vijver later makkelijke kunnen worden gevuld met zand. Verwijder alle scherpe materialen uit de bodem van de kuil om beschadiging te voorkomen. Door de kuil enkele centimeters dieper te graven dan de vijver, kan een laagje beschermend materiaal zoals scherp zand onder de vijver worden aangebracht. Voordat de vijver wordt geplaatst moet de bodem goed worden aangestampt. Omdat dit aanstampen niet lukt op de plekken waar de vijver ondiepere delen heeft, moet u deze delen ondersteunen met bakstenen. Als u de vijver heeft geplaatst moet in de lengte en de breedte gecontroleerd worden of de vijver waterpas is. Voeg vervolgens wat gewicht toe aan de vijver door er wat water in te laten lopen en begin dan met het dichtmaken van de omringende kieren.
Vijverfolievijver
De diepte van een zelf gevormde vijver kunt u zelf bepalen. Als u vissen in de vijver wilt houden of de groene kikker in de vijver wilt laten overwinteren, moet de vijver in de winter tenminste voor een deel ijsvrij blijven. Hiervoor moet de vijver een diepte van op zijn minst een meter hebben. Als de vijver uit één stuk bestaat, zorg er dan voor dat dit stuk waterpas is zodat de randen van de vijver eveneens waterpas zullen zijn. Voorts mogen de wanden niet te stijl zijn om instorten te voorkomen. Maak de ondiepe delen voor de waterplanten niet te smal zodat de vijvermanden met beplanting er niet vanaf glijden. Ook bij de vijver van vijverfolie is het belangrijk dat het folie is beschermd tegen wortels en scherpe dingen als stenen. Controleer daarom na het uitgraven van de vijver de bodem en de wanden op scherpe uitsteeksels en verwijder deze. Hierna kan anti-worteldoek worden aangebracht en eventueel een laagje scherp zand als extra bescherming. Leg het folie op een enigszins warme dag zodat het folie flexibel is en makkelijk te hanteren. De grootte van het anti-worteldoek en het vijverfolie kan eenvoudig worden berekend door de maximale diepte maal twee op te tellen bij de lengte danwel breedte van de vijver. In verband met de aanleg van de vijverrand moeten hier nog enkele tientallen centimeters bij op worden geteld. (Tenminste als de vijverrand niet al in de berekening was meegenomen.) Probeer het vijverfolie zo glad mogelijk in de kuil te draperen en leg stenen op de randen om het enigszins op zijn plaats te houden. Vul nu de vijver geleidelijk met water. Knip het vijverfolie aan de randen niet af voordat u weet hoe de rand zal worden afgewerkt. Voorkomen moet worden dat de vijver water verliest door contact met de omgeving. Als u een stenen rand wilt en het water tot aan deze rand wilt hebben staan, kunt u de vijverfolie het beste achter de stenen omhoog laten komen en daarna gelijk met de grond afknippen. Laat de stenen minstens vijf centimeter oversteken om het zicht op het folie weg te nemen en vissen de mogelijkheid te geven zich te verschuilen tegen een kwaadwillende kat.
Moeras
Met een moeras vergroot u het natuurlijke karakter van de vijver. Verder geeft een moeras u de mogelijkheid moerasplanten te houden. Als u binnen het moerasgedeelte nog wat met diepte varieert kunt u er verder een trekpleister voor vogels van maken. Vogels zijn erg gesteld op ondiep water en zullen er dan ook regelmatig een bad komen nemen. Het moeras moet niet te ondiep worden gemaakt om uitdroging te voorkomen. Een diepte van veertig a vijftig centimeter is voldoende. Het moeras moet voorts wel in verbinding staan met de vijver maar voorkomen moet worden dat de vijvergrond wegspoelt. Dit wegspoelen kan worden tegengegaan door het plaatsen van natuursteenblokken/keien. Tussen de planten kunt u gebruikmaken van vijversubstraat. Overigens kan een moeras ook bijdragen aan het ontstaan en instandhouden van een biologisch evenwicht.
Waterval
Wilt u wat rustgevend geluid in uw tuin zonder het natuurlijke karakter van de vijver geweld aan te doen, dan is een waterval wat u zoekt. Een waterval kan bestaan uit een korte overgang van een hoger deel van de vijver naar het lagere deel of uit een langere waterval die bijvoorbeeld direct door de vijverpomp wordt gevoed. Iemand die voor het eerst een waterval maakt is al snel geneigd deze te hoog te maken waardoor deze te veel geluid produceert en er een sterke en daarmee elektriciteitvretende pomp voor nodig is. Voor wat rustgevend gekabbel is zeker niet veel hoogteverschil nodig of zelfs geen, waarmee u bij een beekloop bent aanbeland. Gebruik (oude) tegels voor versteviging van de randen en grindfolie, grind en keien voor de bodembedekking. Voor een mooie overgang tussen twee delen van een vijver kan een platte steen worden gebruikt waarover het water wordt geleid. Hiervoor moet het folie aan de steen geplakt worden omdat het er anders onderdoor zal lopen. Een andere methode is het water tussen meerdere stenen door te laten lopen wat de afwerking enigszins vergemakkelijkt.
In plaats van zelf een waterval te maken kunt u ook een voorgevormde waterval kopen.
Beekje/beekloop
Waar het water bij een waterval valt, stroomt het in een beekje. Dit betekent dat er in principe geen verval is. Wel kan een beekloop natuurlijk worden gecombineerd met een waterval, bijvoorbeeld bij het uitmonden in de vijver of ergens halverwege de beek. Als u de vijverpomp niet voordurend aan wilt hebben staan maar wel wilt dat er water in het beekje blijft staan, zult u er voor moeten zorgen dat er bij de overgangen een rand is waarachter het water blijft staan. Als u het water wilt kunnen zien stromen zult u of een sterke pomp moeten gebruiken, of de beek smaller en ondieper moeten maken. Door gebruik te maken van keien kunt u delen van de de beekloop smaller maken waardoor u stroomversnellingen en een kabbelend geluid creëert. Omdat een beekje meestal ondiep is, moet het vijverfolie worden gecamoufleerd. Hiervoor kunnen grindfolie, grind en keien worden gebruikt. In een niet te snel stromende beek kunt u ook beplanting zetten. Het geheel heeft een filterende werking waardoor uw vijver in helderheid zal toenemen. Bovendien wordt met stromend water zuurstof toegevoegd.
Fontein
Er zijn veel verschillende soorten fonteinen welke niet allemaal even geschikt zijn voor elke tuin en vijver. Voor zich spreekt dat voor een hoge fontein zoals een vulkaansproeier een grote vijver vereist is. Al het water uit de fontein moet in de vijver opgevangen kunnen worden. Om deze reden is er een vuistregel die luidt dat een vijver ongeveer twee keer zo breed moet zijn als de hoogte van de fontein. Als u denkt dat dit overdreven is, bedenk dan dat de wind ervoor kan zorgen dat het water op een andere plek neerkomt dan waar het de lucht in ging. Verder gaat vijverbeplanting zoals waterlelies en een fontein niet goed samen. U zult dus een keuze moeten maken of toch maar voor de waterval moeten gaan.
Vissen in de vijver
Wat is er leuker/meer ontspannend dan dagelijks even naar de vissen in de vijver te staren? Het is zeker waar dat vissen de vijver iets extra's geven maar niet vergeten moet worden dat aan het houden van vissen ook nadelen kleven. Een reeds eerder genoemde voorwaarde is dat de vijver deels tenminste een meter diep moet zijn met het oog op vorst. Verder voeden vissen zich met andere waterdiertjes, woelen ze de bodem om en laten uitwerpselen achter. De waterdieren die bij het ontbreken van vissen in de vijver kunnen leven helpen een biologisch evenwicht tot stand te brengen. Voorts krijgen waterplanten bij helderder water meer licht waardoor ze beter zullen groeien. Zeker als u vissen als koikarpers wilt gaan houden zult u een vijverfilter nodig hebben omdat deze watervarkens er nogal een zooitje van kunnen maken. Dit gezegd hebbende is het prima mogelijk enkele vissen in de vijver te houden en deze zelfs zonder filter helder te houden. De aanleg van een moeras en/of beekloop kan daarbij zeker helpen.
Veiligheid
Regelmatig verschijnen in de media berichten over de verdrinking van een kind. Er dient alles aan gedaan te worden om dit soort berichten te voorkomen. Als er kinderen in uw tuin komen en u niet geheel wilt afzien van water in de tuin, zorg er dan voor dat het water onbereikbaar is en/of zodanig ondiep is dat verdrinking uitgesloten is. Een hek, of betonmat vlak onder het wateroppervlak kan het risico verkleinen. Maar u kunt natuurlijk ook kiezen voor bijvoorbeeld een keienfontein. De vijver kan niet alleen gevaar opleveren voor kinderen. Ook dieren die in een vijver zonder geleidelijk oplopende rand vallen kunnen verdrinken. Zorg daarom voor een vijverrand die dieren de kans biedt uit het water te kruipen of zet een plank schuin in het water tegen de vijverrand.
Ter bescherming van de vissen tegen een hongerige reiger kunt u om de vijver speciaal reigerdraad spannen wat de toegang bemoeilijkt. Voorts zijn er ter afschrikking kunsstof reigers, een reigerverjager alias pond guard of een traditionele shishi-odoshi te koop.